Category: ბლოგი

[vc_row][vc_column][vc_column_text]

ავტორი იულია მაკაიოვა

[/vc_column_text][vc_column_text]

აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის რეგიონში ყოფილი საბჭოთა ქვეყნები საერთო გამოწვევებს ებრძვიან. კერძოდ, ტუბერკულოზის ჰოსპიტალური მკურნალობის მოდელს, რომელიც ვერ უზრუნველყოფს პაციენტზე ორიენტირებული სერვისების მიწოდებას. 2005 წლიდან ქვეყნის მასშტაბით უშუალო მეთვალყურეობის მკურნალობის (DOTS) მოდელის დანერგვით და ტუბერკულოზის სერვისების დეცენტრალიზებით საქართველო რეგიონალურ ლიდერად წარმოჩინდა.

საქართველოში ჯანდაცვის რეფორმების რამდენიმე ტალღის შედეგად, ცალკე მდგომი  ტუბერკულოზის სამკურნალო დაწესებულებები, გარდა დიდ ქალაქებში მდებარე დაწესებულებებისა,  ფიზიკურად ინტეგრირდნენ  პირველადი ჯანდაცვის ცენტრებში და ამჟამად კერძო პროვაიდერების მფლობელობაში არიან, სადაც ტუბერკულოზის მკურნალობის  სერვისებს ფთიზიატრები და DOT-ის ექთნები ახორციელებენ სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში. დიაგნოსტიკურ და სამკურნალო მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობა უზრუნველყოფილი და ხელშეწყობილია  პაციენტებისთვის ინსენტივების გაცემის და მკურნალობის მუდმივი მონიტორინგის გზით. მკურნალობის არსებული პრაქტიკას კარგი შედეგები აქვს რეგულარული ტუბერკულოზის მართვაში, რაც დასტურდება 2014 წელს ამ ტიპის ტუბერკულოზით დაავადებულ პაციენტებში  წარმატებული მკურნალობის მაღალი გამოსავლებით – რეგისტრირებული პაციენტების 83%-მა წარმატებით დაასრულა მკურნალობა.

[/vc_column_text][vc_simple_slider ids=”5595″][vc_column_text]

ფოტო: სოფიო გოხელაშვილი 

[/vc_column_text][vc_column_text]

თუმცა, მედიკამენტებისადმი რეზისტენტული ტუბერკულოზი დღემდე  აქილევსის ქუსლად რჩება საქართველოს ჯანდაცვის სისტემისთვის: ყოველი მესამე პაციენტი წყვეტს მკურნალობას და წარმატებული მკურნალობის გამოსავალი 43%-ს არ აჭარბებს (2013 წელს დარეგისტრირებული პაციენტების მონაცემებით).

[/vc_column_text][vc_column_text]საქართველოში ტუბერკულოზის მკურნალობაზე დამყოლობის უახლესმა კვლევამ აჩვენა, რომ მედიკამენტებისადმი რეზისტენტული პაციენტების თითქმის ნახევარი მერვე თვიდან წყვეტს მკურნალობის კურსს. ეს შედეგი მოსალოდნელიც კია, იმ პირობებში, როცა პაციენტს მინიმუმ წელიწადნახევრის განმავლობაში, კვირაში ექვსი დღე უწევს ყოველდღიურად ეწვიოს სამკურნალო დაწესებულებას, იმისთვის რომ მიიღოს მედიკამენტი (პაციენტები ტუბერკულოზის კაბინეტებამდე, როგორც წესი ტრანსპორტით გადაადგილდებიან. ისეთ მოქნილ პროგრამები კი, როგორიცაა ვიდეო მეთვალყურეობა (VOT) პაციენტთა მხოლოდ გარკვეულ ნაწილისთვის არის ხელმისაწვდომი, ისიც საპილოტე რეჟიმში).  მკურნალობის არსებული რეჟიმით გამოწვეული სირთულეების გარდა, გვერდითი მოვლენების მართვაში არსებული ხარვეზები, ხშირად ხდება პაციენტის მხრიდან მკურნალობის შეწყვეტის მიზეზი. გვერდითი მოვლენების მართვის სერვისზე ხელმისაწვდომობა განსხვავებულია თბილისსა და რეგიონებში: თუ თბილისის ტუბერკულოზის ეროვნულ ცენტრში მოთავსებული პაციენტების გვერდითი მოვლენების მართვაში სხვადასხვა სპეციალისტები მონაწილეობენ, თბილისს გარეთ მცხოვრები მოსახლეობა ასეთ სერვისს მოკლებულია. სოფლებსა და რეგიონებში გვერდითი მოვლენების მართვისთვის პაციენტები ნაკლებად იყენებენ ჯანდაცვის ფართო სერვისებს, რაც ერთის მხრივ უკავშირდება ტუბერკულოზის ვერტიკალური პროგრამის არასათანადო ინტეგრაციას პირველადი ჯანდაცვის სერვისებთან ამბულატორიულ დონეზე. მეორე მხრივ კი პაციენტების მხრიდან დამატებითი მკურნალობის ხარჯების არიდების მცდელობას, რომელიც შეიძლება დაუდგეთ ვიწრო სპეციალისტებთან კონსულტაციისთვის თანადაფინანსების, ტრანსპორტირების ხარჯების და დანიშნული მედიკამენტების შეძენის შემთხვევაში.აღსანიშნავია ასევე, რომ ფთიზიატრების მიერ გაწეული სამუშაო დღესდღეობით მხოლოდ პროფესიულ მოტივაციას ეფუძნება: მათი ანაზღაურება საკმაოდ მწირია და შესრულებული სამუშაოს მოცულობა და ხარისხი არ არის ფინანსურად წახალისებული.  ფინანსური მოტივაციის არარსებობის გამო კი სამედიცინო ფაკულტეტის სტუდენტებისთვის ფტიზიატრიის დარგი კარიერულად არ არის მიმზიდველი, რის გამოც ტუბერკულოზის სფეროში მომუშავეთა რიცხვი თანდათან მცირდება. პერსონალის სიმცირე განსაკუთრებით შეიმჩნევა რეგიონებში, არის შემთხვევები, როცა მხოლოდ ერთი ექიმი ემსახურება რამდენიმე რაიონს. ასევე უნდა ვახსენოთ ტუბერკულოზისა და პირველადი ჯანდაცვის პროგრამებს შორის კოორდინირებული მუშაობის ნაკლებობის პრობლემა, რაც ჯანდაცვის სისტემას არაეფექტურს ხდის. ხშირად, ტუბერკულოზის სპეციალისტი და ოჯახის ექიმი ერთი და იგივე პაციენტს მკურნალობენ და პაციენტის ავადმყოფობის ჩანაწერებს ერთმანეთს არ უზიარებენ. ასევე იშვიათია გუნდური მუშაობის პრაქტიკა თანმხლები დაავადებების მართვისას. შედეგად, შეიძლება ითქვას, რომ ტუბერკულოზის სერვისების დეცენტრალიზება სოფლად და ნახევრად ურბანულ არეებში მხოლოდ ფორმალურია და ვერ უზრუნველყოფს პაციენტზე ორიენტირებული მრავალფეროვანი სერვისების მიწოდებას ბენეფიციარებისთვის. ანუ გამოდის, რომ თუ გსურთ მიიღოთ შესაბამისი მკურნალობა, უნდა ესტუმროთ ტუბერკულოზისა და ფილტვის დაავადებათა ცენტრს თბილისში.[/vc_column_text][vc_column_text]

მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობა ცდილობს ამ ხარვეზების აღმოფხვრას, გაურკევველია, გაუმკლავდება თუ არა ამ და სხვა, მომავალში აღმოცენებულ გამოწვევებს ვერტიკალური პროგრამა?!

[/vc_column_text][vc_column_text]გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი სირთულეებისა მოსალოდნელია, რომ ტუბერკულოზის ეპიდემიის შემცირებასთან ერთად გართულდება, ტუბერკულოზის ძვირად ღირებული ცენტრების მდგრადობის შენარჩუნება. აქედან გამომდინარე, ჩნდება კითხვა: როგორ შეიძლება შევინარჩუნოთ პირველადი ჯანდაცვის პროგრამის მიერ შემოთავაზებული ჰოლისტიკური მკურნალობის უპირატესობანი და ამასთან, ხელიდან არ გავუშვათ ვერტიკალური პროგრამით ინფექციის კონტროლის შესაძლებლობა? რა სახის პასუხისმგებლობა ეკისრება ოჯახის ექიმს ტუბერკულოზის მკურნალობისას? ამჟამად, საქართველოში მიმდინარეობს პროექტი, რომლის ფარგლებშიც აკვირდებიან რამდენად განხორციელებადია  ტუბერკულოზისა და პირველადი ჯანდაცვის სერვისების ინტეგრირება. აღნიშნული კვლევა, რომელშიც ვარ ჩართული, ცდილობს პასუხი გასცეს შეკითხვას: როგორ შეიძლება იმუშაოს მსგავსმა მოდელმა?

კვლევის ფარგლებში მიმოვიხილე ლიტერატურა ტუბერკულოზისა და პირველადი ჯანდაცვის სერვისების ინტეგრაციის შესახებ და აღმოვაჩინე, რომ[/vc_column_text][vc_column_text]

რომ  ამგვარი ინტეგრაცია დღესდღეობით პაციენტზე ორიენტირებული მკურნალობის აუცილებელ პირობადაა მიჩნეული.

[/vc_column_text][vc_column_text]პირველადი ჯანდაცვის ცენტრები,  იდეალური ადგილია ტუბერკულოზის მკურნალობის სერვისების მიწოდებისთვის, რადგან ეს დაწესებულებები გეოგრაფიულად  ხელმისაწვდომია პაციენტებისთვის და ამასთანავე ჯანდაცვის სერვისების ფართო სპექტრის მიწოდების შესაძლებლობას იძლევა.  თუმცა აქ არ იგულისხმება, რომ ოჯახის ექიმმა სრულად უნდა შეითავზოს ფთიზიატრის როლი და სრულად მართოს მკურნალობის პროცესი. დღემდე თითქმის არცერთ ქვეყანაში არ გაუქმებულა ტუბერკულოზის სპეციალისტების როლი ტუბერკულოზის მკურნალობაში. პირიქით, ტუბერკულოზის სპეციალისტები წარმატებით მუშაობენ მულტიდისციპლინირებულ გუნდებში ოჯახის ექიმებთან, სოცმუშაკებთან და ეპიდემიოლოგებთან ერთად მაგალითად ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ნორვეგია, გაერთიანებული სამეფო და აშშ,  სადაც საქართველოსთან შედარებით 50%-ით მეტ ადამიანს მიჰყავს მკურნალობის კურსი ბოლომდე (იხილეთ მონაცემები ნორვეგიაზე, დიდ ბრიტანეთსა და აშშ-ზე). ტუბერკულოზის ვერტიკალური პროგრამის რეფორმა ჯერ კიდევ  არ არის ბოლომდე შესწავლილი სივრცე, ქვეყნები ჯერ კიდევ ცდიან მას და  შეცდომებზე სწავლობენ. აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის რეგიონის ზოგიერთმა ქვეყანამ ტუბერკულოზის კონტროლის საქმეში ოჯახის ექიმები ჩართო, რის შედეგადაც უზბეკეთში, რუმინეთსა და მოლდავეთში მათ მიეცათ უშუალო მეთვალყურეობით მკურნალობის (DOTS), ხოლო სერბეთში – ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო მედიკამენტების გამოწერის უფლებაც კი. სამწუხაროდ, ძალიან მწირია  დოკუმენტირებული მასალა საერთაშორისო პრაქტიკის შესახებ, რომელიც ტუბერკულოზის სერვისის სპეციალიზებული მომსახურებიდან ზოგადი პრაქტიკის ნაწილში გადატანის პროცესს აღწერს. ქვეყნების ანგარიშები და პროექტის შეფასებები, როგორც წესი, განიხილავენ ინტერვენციების ნორმატიულ განზომილებებს და მიღებულ შედეგებს. თუმცა ამ ტიპის დოკუმენტებში ავტორები ამათუიმ პროგრამის არჩევის გადაწყვეტილებას და მისი განხორციელების ეტაპზე წამოჭრილ გამოწვევებს იშვიათად მიმოიხილავენ.[/vc_column_text][vc_column_text]

საჭიროა მეტი მტკიცებულება, რათა დროულად მოხდეს პოლიტიკის შემქმნელების ინფრომირება, რადგან ქვეყნების დიდი ნაწილი ამჟამად იმყოფება ინტერვენციების დიზაინის ეტაპზე და უახლესი ინფორმაციის გაზიარება მეტად ღირებულია.

[/vc_column_text][vc_column_text]დღეისთვის ცნობილია, რომ ქვეყნების ჯანდაცვის სისტემებს უწევთ ისეთ  სირთულეებთან გამკლავება, როგორიცაა ჯანდაცვის დაფინანსების საკითხები, საზოგადოებაში არსებული მედიცინასთან დაკავშირებული გარკვეული სპეციფიური შეხედულებები და დამოკიდებულებები, სამედიცინო დაწესებულებების მენეჯერებში ლიდერობისა და კომინიკაციის თვისებების სიმწირე მკურნალობის სხვადასხვა ეტაპზე. რამდენიმე კვლევამ აჩვენა, რომ ტუბერკულოზის შემთხვევების კოორდინირებული მართვა ვერ განხორციელდება თუ ოჯახის ექიმებსა და ტუბერკულოზის სპეციალისტებს სრულად არ აქვთ გააზრებული ახალი მოვალეობები და პასუხისმგებლობები. სხვა კვლევები ცხადყოფს, რომ სქემების წარმატებით განხორციელებაში მენეჯერების როლი ძალიან მნიშვნელოვანია და რეკომენდაციას აწვდის განმახორციელებლებს, რომ არ დააკნინონ მენეჯერების როლი მკურნალობის პროცესში, ვინაიდან მათი მოტივაცია და ხელმძღვანელობა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც ჯანდაცვის სპეციალისტთა კომპეტენცია. ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ[/vc_column_text][vc_column_text]

ამა თუ იმ ახალი მიდგომის დანერგვის წინ მნიშვნელოვანია ინდივიდუალური, ორგანიზაციული და ჯანდაცვის სისტემური ფაქტორების წინასწარი ანალიზი მოსალოდნელი საფრთხეების თავიდან არიდების მიზნით.

[/vc_column_text][vc_column_text]ბრაზილიაში, თურქეთსა და ინდოეთში კველვებმა აჩვენა, რომ ტუბერკულოზის სპეციალისტთა და ოჯახის ექიმთა ინტეგრაციის პროცესის ერთ-ერთი მთავარი დაბრკოლება  ჯანმრთელობის მუშაკთა წინააღმდეგობა გახდა, რაც პროფესიული პრაქტიკის შეცვლამ განაპირობა.  სამედიცინო პერსონალს შორის პროფესიულ ურთიერთობებში იერარქიის გავლენა საკმოად გავრცელებულია ისეთი ვერტიკალური პროგრამების არსებობის პირობებში, როგორც აქ, საქართვლოში გვხვდება. იმისათვის, რომ ტუბერკულოზის სპეციალისტებმა და პირველადი ჯანდაცვის წარმომადგენლებმა კოორდინირებული ურთიერთობა შეძლონ, აუცილებელია, ჯანმრთელობის მენეჯერებმა უზრუნველყონ თანაბარუფლებიანობის პრინციპებზე დაფუძნებული სამუშაო გარემოს შექმნა. რაც გულისხმობს თანამშრომლობის ისეთ ფორმას, როდესაც ოჯახის ექიმები არ გრძნობენ თავს უფრო დომინირებულად ან დამცირებულად ტუბერკულოზის სპეციალისტებთან შედარებით და ამასთანავე საბოლოო გამოსავლების მიღებაში საკუთარ კომპეტენციებს და პახუხისმგებლობას ისეთივე მნიშვნელოვნად აფასებენ როგორც ვიწრო სპეციალისტები.[/vc_column_text][vc_column_text]

თუმცა საინტერესოა როგორ შეიძლება უზრუნველვყოთ მოვალეობათა ჰარმონიული ცვლა მაშინ, როდესაც ეს უკანასკნელი გულისხმობს არა მარტო ახალი უნარებისა და კონპეტენციების ათვისებას სამედიცინო პერსონალის მიერ, არამედ, ფუნდამენტურ დამოკიდებულებების ცვლილებას ექიმებსა და პაციენტებს შორის?!

[/vc_column_text][vc_column_text]სხვა ქვეყნების მაგალითები გვიჩვენებს, რომ წარმატებული ინტეგრაციისთვის უმნიშვნელოვანესია გამართული საინფორმაციო სისტემების არსებობა და ჯანმრთელობის მუშაკთა შორის ინტენსიური კომუნიკაცია მკურნალობის ყველა ეტაპზე.  პაციენტის არასრულყოფილი სამედიცინო ბარათი საინფორმაციო სისტემის არაეფექტურობის მანიშნებელია, რომელიც ჯანდაცვის პროვაიდერებს საქმეს ურთულებს, რადგან ამ დროს მათ უწევთ ქაღალდის ფორმებთან დაუსრულებელ მუშაობაში მნიშვნელოვანი დროითი რესურსის ხარჯვა. მაგრამ, კიდევ ერთხელ: როგორ დავნერგოთ ეს კავშირები? რა დამატებითი ქმედებები უნდა განვახორციელოთ მაშინ, როცა მკურნალობის ახალ მოდელს ფინანსური და შესრულებული სამუშაოს მონიტორინგის მექანიზმები უკვე შეთავსებული ექნება? რა სახის ტრენინგები და სახელმძღვანელოებია მოსამზადებელი სამედიცინო პერსონალისთვის, რომ უზრუნველვყოთ პაციენტების ინდივიდუალური თავისებურებებისა და ამასთანავე ჯანდაცვის რესურსების ვარიაბელურობის გათვალისწინება ქვეყნის მასშტაბით? როგორ ავამაღლოთ ინდივიდუალური პასუხისმგებლობა მკურნალობის პროცესში იმ პირობებში, როდესაც წახალისების საფუძველი წარმატებული გუნდური მუშაობა იქნება?

მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი პასუხგაუცემელი კითხვა რჩება, უნდა აღინიშნოს რომ ტუბერკულოზის შემთხვევების მართვის გაუმჯობესების მიზნით დაწყებული სამუშაო საქართველოში მდგრადი ტრანსფორმაციის იმპულსს იძლევა ტუბერკულოზის დამარცხებისკენ მიმართულ გლობალურ პროგრესში. ბლოგების სერიით ჩვენ გავაცნობთ ადგილობრივ პრაქტიკას საერთაშორისო საზოგადოებას და ამასთანავე, ვიწვევთ ყველა დაინტერესებულ მხარეს რომ გაგვიზიარონ თავიანთი გამოცდილება/შეხედულებები პირველად ჯანდაცვაში ტუბერკულოზის სერვისის ინტეგრირების შესახებ.[/vc_column_text][ultimate_spacer height=”30″][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column width=”1/1″][/vc_column][/vc_row]

[vc_row][vc_column width=”1/1″][vc_column_text]9 აგვისტოს საერთაშორისო ფონდი კურაციო ტუბერკულოზის სფეროს წარმომადგენლების მონაწილეობით მეორე სამუშაო შეხვედრას გამართავს. შეხვედრა მიმდინარე პროექტის –„ტუბერკულოზის სფეროში სამედიცინო პერსონალის  შედეგზე დაფუძნებული დაფინანსების მოდელის შემუშავება და შეფასება“ –  ფარგლებში ჩატარდება, რომელიც საქართველოს მთავრობას ტუბერკულოზის მკურნალობისთვის პროვაიდერების ანაზღაურების წამახალისებელი სისტემის შემუშავებაში ეხმარება.  შეხვედრის ფარგლებში განვიხილავთ ინტერვენციის დიზაინის კონცეფციას და მოვისმენთ დაინტერესებულ მხარეთა მოსაზრებებს, კონცეფციის დახვეწის და გაუმჯობესების მიზნით.

ინტერვენციის დოკუმენტის შესაქმნელად, გასულ კვირას კურაციოს სტუმრობდნენ პროექტში ჩართული პარტნიორები დედოფალ მარგარეტის უნივერსიტიდან და ანტვერპის ტროპიკული მედიცინის ინსტიტუტიდან.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column width=”1/1″][ultimate_spacer height=”20″][vc_column_text][/vc_column_text][ultimate_spacer height=”20″][vc_column_text]48 თვიანი ხანგრძლივობის კვლევითი პროექტით მოპოვებულ მტკიცებულებები ხელს შეუწყობს ტუბერკულოზის სფეროში პროვაიდერებისთვის შედეგზე დაფუძნებული დაფინანსების სისტემის რეფორმის შემუშავებას და შეაფასებს სისტემური ცვლილების გავლენას ტუბერკულოზზე მკურნალობის დამყოლობის მაჩვენებელზე.

კვლევის შედეგები ასევე სასარგებლო იქნება სხვა დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებისთვის, განსაკუთრებით კი იქ, სადაც ტუბერკულოზის მართვის ანალოგიური – ვერტიკალური სისტემა მუშაობს (აღმოსავლეთ და ცენტრალური ევროპის ქვეყნები, ასევე ცენტრალური აზიის ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკები).

პროექტი დაფინანსებულია Joint Health Systems Research Initiative-ის მიერ, Department for International Department, Economic and Social Research Council, Medical Research Council და Wellcome Trust.- ის მხარდაჭერით.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column width=”1/1″][ultimate_spacer height=”20″][/vc_column][/vc_row]

საერთაშორისო ფონდმა კურაციომ გაანალიზა  ჯანმრთელობის სერვისების მოხმარების და დანახარჯების კვლევის ორი ტალღა, რომელსაც ჯანდაცვის სამინისტრო ატარებს WHO-ს და მსოფლიო ბანკის მხარდაჭერით.

ჩვენ შევისწავლეთ თუ რა ფაქტორები ახდენს გავლენას ამბულატორიული სერვისების გამოყენებაზე საქართველოში. გამოვლინდა რამდენიმე საინტერესო მიგნება, რომელიც მნიშვნელოვანი იქნება მოსახლეობისთვის კიდევ უფრო ადეკვატური ამბულატორიული პაკეტის ფორმირებისთვის.

1. შინამეურნეობების შემოსავალი კავშირშია სერვისების მოხმარებასთან მაღალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ოჯახები მეტად იყენებენ ამბულატორიულ სერვისებს, ვიდრე დაბალი შემოსავლის მქონენი;
2. ჯიბიდან გადახდები ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ბარიერია სერვისების გამოყენებისთვის, კერძოდ სერვისის ღირებულების ერთი ლარით გაძვირება 2%-ით ამცირებს ამბულატორიული სერვისების მოხმარებას;
3. ქრონიკული დაავადებების მქონე პაციენტები ნაკლებად მოიხმარენ ამბულატორიულ სერვისებს – ჯანმრთელობის მწვავე პრობლემის მქონე პაციენტებთან შედარებით მათი მიმართვიანობა 2-ჯერ ნაკლებია;
4. ამბულატორიული სერვისების გამოყენებაზე ასევე გავლენას ახდენს ასაკობრივი ფაქტორი -45-დან 64 წლამდე ადამიანები ნაკლებად მოიხმარენ ამბულატორიულ სერვისებს და მეტად მიმართავენ თვითმკურნალობას.

ზემოხსენებული გამოწვევების საპასუხოდ მნიშვნელოვანია ამბულატორიული სერვისების მორგება მოსახლეობის საჭიროებებზე.

საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში შეტანილი ცვლილებები, რომლებიც 2017 წლის პირველი მაისიდან ამოქმედდა, მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნება მოსახლეობის ფინანსური დაცულობის გასაუმჯობესებლად თუ ზედმიწევნით უპასუხებს იმ საჭიროებებს რომელიც მოსახლეობას აქვს ამბულატორიულ სერვისებთან მიმათებაში და რომელიც კვლევის შედეგებშია წარმოჩენილი.

[vc_button url=”http://curatiofoundation.org/wp-content/uploads/2017/05/12961_2017_Article_197.pdf” text=”გადმოწერეთ სტატია სრულად” size=”” align=”left” type=”primary” outlined=”0″ icon=”” target=”_blank”]